1. slokdarm, 2. maag, 3. dunne darm, 4. appendix, 5. blindedarm, 6. karteldarm, 7. endeldarm, 8. anus
Het maag-darmstelsel, digestieve systeem of gastro-intestinale stelsel (Latijn: tractus digestivus) is het systeem dat, via de spijsvertering, instaat voor de opname van voedingsstoffen uit voedsel ten behoeve van het lichaam. Dit orgaansysteem is bij de mens en veel zoogdieren opgebouwd uit mond, keelgat, slokdarmhoofd, slokdarm, maag, dunne darm, dikke darm. In combinatie met de tong, speekselklieren, alvleesklier, lever en galblaas vormt dit het menselijk spijsverteringsstelsel. Er bestaan echter veel ingewikkelder stelsels, zie bijvoorbeeld bij herkauwers. Het medisch specialisme van de gastro-enterologie onderzoekt en behandelt aandoeningen aan het spijsverteringssysteem.
Vertering
Vertering wordt uitgevoerd door verschillende organen in het lichaam, met name de mond, de maag en de darmen. De meeste voedingsstoffen in de voeding kunnen niet direct in het lichaam worden opgenomen. Het spijsverteringsstelsel onderneemt de volgende stappen:
- mondholte (cavum oris): in de mondholte wordt het ingenomen voedsel fijngemalen met behulp van het gebit, waarbij kauwspieren voor de kauwbewegingen zorgen. In de mond vindt, onder andere middels de smaakpapillen, de zintuiglijke analyse van het ingenomen voedsel plaats. Tijdens het kauwen wordt het voedsel bevochtigd met speeksel vanuit de speekselklieren, en wordt de spijsbrij gevormd. In de mondholte begint ook het biochemische verteringsproces, enzymen in het speeksel starten al met het afbreken van het fijngemalen voedsel.
- keelholte (farynx): na het kauwen wordt de spijsbrij doorgeslikt en komt terecht in de larynx (keelholte). Deze heeft een gemeenschappelijke doorgang voor voedsel en vloeistoffen enerzijds en ingeademde lucht anderzijds. De keelspieren duwen de spijsbrij in de richting van de slokdarm.
- Via de slokdarm of oesofagus gaat de voedselbrij naar de maag.
- maag (gaster): hier vindt verdere mechanische afbraak van het voedsel plaats, daarnaast is de maag een tijdelijke opslagplaats voor het voedsel. Ook de chemische vertering gaat in de maag verder. Er vindt via de maagwand slechts een beperkte onttrekking absorptie van water naar de bloedsomloop plaats. De maagwand scheidt zuur maagsap af dat met de voedselbrij wordt gemengd. Het zuur doodt met het ingenomen voedsel meegelifte micro-organismen.
-
dunne darm met een lengte van 5 m, hier gebeurt het grootste deel van de absorptie van voedingsstoffen en water in het bloed. De dunne darm is onder te verdelen in:
- twaalfvingerige darm (duodenum): 25 cm lang
- nuchtere darm (jejunum): 2 m lang
- kronkeldarm (ileum): 3 m lang. Hier gebeurt de secretie van het darmsap, een voltooiing van de chemische vertering, secretie van hormonen en absorptie van de voedingsstoffen
-
dikke darm met een lengte van 1,5 m en een diameter van 6,5 cm. In de dikke darm vindt de laatste absorptie plaats, waardoor een goede vaste stoelgang wordt verkregen. De dikke darm wordt onderverdeeld in:
- blindedarm (caecum)
- karteldarm (colon)
- endeldarm (rectum)
- anus
Darmen
De darmen behoren tot het spijsverteringsstelsel of gastro-intestinaal systeem. Bij de mens en de meeste (zoog)dieren bestaat het spijsverteringsstelsel uit achtereenvolgens:
- A slokdarm of oesofagus;
- B maag
- C dunne darm
- C1 twaalfvingerige darm of duodenum;
- C2 nuchtere darm of jejunum;
- C3 kronkeldarm of ileum;
- D dikke darm
- D1 blindedarm of caecum met het wormvormig aanhangsel of appendix vermiformis;
- D2 karteldarm of colon
- colon ascendens of opstijgend deel van de karteldarm;
- colon transversum of dwarslopend deel van de karteldarm;
- colon descendens of dalend deel van de karteldarm;
- colon sigmoides of S-vormig deel van de karteldarm;
- D3 endeldarm of rectum.
- E anus
Het duodenum, de nuchtere darm en kronkeldarm vormen samen de dunne darm die bij de mens zes tot zeven meter lang kan zijn. Aansluitend hierop begint de dikke darm. Deze begint met de blindedarm en eindigt met de endeldarm. De blindedarm is een kort 'doodlopend' stuk dat eindigt met een wormvormig aanhangsel, ook wel appendix vermiformis genoemd. Appendicitis is een ontsteking van dit aanhangsel. Foutief spreken mensen vaak van blindedarmontsteking.
De lever scheidt stoffen uit via de gal in de darm. Deze afvalstoffen verlaten met de ontlasting het lichaam.
De darm heeft een peristaltiek. Dit is een knijpende voortbeweging die ervoor zorgt dat het voedsel vooruitkomt in de darm. Indien deze peristaltiek te hevig is, kan dat resulteren in diarree.
In de darmholte leven veel bacteriën (darmflora) die meehelpen met de voedselvertering door stoffen af te breken tot makkelijk op te nemen voedingsstoffen. Hierbij is voornamelijk de productie van vitamine K door deze bacteriën belangrijk. Bij pasgeboren baby's ontbreken deze bacteriën nog, waardoor ze door een tekort aan vitamine K bloedingsstoornissen kunnen krijgen. Elke pasgeborene krijgt daarom 1 milligram vitamine K. Zonder deze darmflora kan een mens niet overleven. Antibiotica bestrijden bacteriën en zijn daarom ook schadelijk voor de darmflora.
Bij andere diersoorten is de totale lengte van het darmkanaal afhankelijk van het dieet. Carnivoren of vleeseters hebben een kortere darm nodig om hun vlees te verteren, terwijl herbivoren of planteneters een langere darm nodig hebben, omdat de vertering van planten trager verloopt (de darm van een schaap is bijvoorbeeld ongeveer 28 meter).
De mens is een omnivoor (alleseter) en heeft een darm die in lengte tussen die van een carnivoor en een herbivoor ligt.
Toepassingen
Darmen kunnen worden gebruikt om worsten te maken. Verder kunnen darmen worden gebruikt als snaren op luiten en in tennisrackets. In het verleden zijn (schapen)darmen ook gebruikt om condooms mee te maken.
Zie ook
