Obsessieve-compulsieve persoonlijkheidsstoornis

Neem het voorbehoud bij medische informatie in acht. Raadpleeg bij gezondheidsklachten een arts.

Obsessieve-compulsieve persoonlijkheidsstoornis
Coderingen
ICD-10	F60.5
DSM-IV	301.4
Portaal    Geneeskunde

De obsessieve-compulsieve persoonlijkheidsstoornis (OCPS), ook wel obsessief-compulsieve persoonlijkheidsstoornis en in het classificatiesysteem ICD-10 van de Wereldgezondheidsorganisatie anankastische persoonlijkheidsstoornis genoemd, is een persoonlijkheidsstoornis die wordt gekenmerkt door algemene psychologische inflexibiliteit, zeer strikte naleving van regels en procedures, perfectionisme, en overmatige ordelijkheid. In de DSM-V veranderde de naam van deze stoornis in de dwangmatige persoonlijkheidsstoornis.

Kenmerken

Mensen met OCPS zijn bijvoorbeeld vaak overdreven zuinig met geld, houden hun huis perfect op orde, of willen taken niet delegeren omdat ze bang zijn dat deze niet correct worden uitgevoerd. Ze zijn soms rigide in hun morele opvattingen, met weinig 'grijstinten'; ze vinden iets óf volledig goed, óf volledig fout. Hun persoonlijke relaties verlopen moeizaam, omdat ze te hoge eisen stellen aan vrienden, partners, en kinderen.

Mogelijke psychologische oorzaken zijn een kille, kritische, of strenge houding van de opvoeders, en een omgeving die de nadruk legt op verantwoordelijkheid of schuld, en weinig ruimte biedt voor spel en gevoel. Psychosociaal kan de oorzaak ook worden gezocht in een omgeving die overmatig streeft naar prestatie.

De behandeling is moeilijk. Deze is er doorgaans op gericht om de patiënt te laten inzien dat er andere meningen bestaan dan de zijne/hare, en dat er meerdere manieren zijn om een taak 'correct' uit te voeren. In sommige gevallen wordt er gewerkt met een zogeheten 'angsthiërarchie': een lijst van obsessies van de patiënt, geordend op mate van importantie voor hem/haar. Het is hierbij de bedoeling dat de patiënt onder begeleiding van zijn/haar behandelaar steeds meer spanning toelaat in zijn/haar leven door (tijdelijk) niet toe te geven aan zijn/haar obsessies. Op die manier raakt de patiënt langzamerhand gewend aan het gevoel van onbehaaglijkheid dat imperfectie bij hem/haar oproept. Het is hierbij van cruciaal belang dat de spanning langzaam wordt opgebouwd; gebeurt dit niet, dan kan de therapie zelfs averechts werken. Het is overigens goed om te weten dat iemand veel of alle eigenschappen van de obsessieve-compulsieve persoonlijkheidsstoornis kan hebben zonder dat er sprake is van een stoornis; dit is pas het geval als de persoon door zijn/haar karaktereigenschappen ernstig lijdt, in conflict komt met zijn/haar omgeving, enzovoort.

OCPS wordt vaak verward met de obsessieve-compulsieve stoornis (OCS). Deze laatste aandoening is in het DSM-IV gecategoriseerd als een van de angststoornissen. De namen lijken weliswaar op elkaar, maar het zijn twee zeer verschillende aandoeningen. OCPS-lijders hebben over het algemeen niet de neiging om rituele handelingen uit te voeren, terwijl dit juist een specifiek kenmerk van OCS is. OCPS-lijders streven bovenal naar perfectie, en voelen zich gespannen zolang dingen niet 'goed' of 'ordelijk' zijn.