Menstruatiearmoede

Er is sprake van menstruatiearmoede (Engels: period poverty) wanneer mensen niet genoeg geld hebben om producten aan te schaffen die nodig zijn om het menstruatiebloed op te vangen, zoals tampons, maandverband, menstruatiecups of inlegkruisjes.

Aanpak

In verschillende landen zijn wetten en regels gemaakt om menstruatiearmoede aan te pakken en voor bepaalde groepen meiden en vrouwen gratis menstruatieproducten te verzorgen. Doel van het aanbieden van gratis menstruatieproducten op scholen of in lokale gemeenschappen is ervoor te zorgen dat menstruerende scholieren en studenten ook tijdens hun menstruatie naar school kunnen blijven gaan. Wanneer menstruatieproducten beschikbaar zijn zonder dat er kosten bijkomen, hoeven de scholieren en studenten zich niet te schamen voor hun menstruatie of bijkomende problemen als doorlekken of pijn door het gebruik van producten als oude kledingstukken, sokken of papier/karton voor opvang van menstruatiebloed. Op deze wijze kunnen ze aanwezig blijven op school en zich concentreren op de lessen. Naast het positieve effect op het volgen van onderwijs draagt het gratis beschikbaar stellen van menstruatieproducten ook bij aan een verlaging van de noodzakelijke kosten voor gezinnen met menstruerende kinderen.

Nederland

Uit een online onderzoek (juni 2019) van Plan International onder ongeveer duizend meiden en vrouwen in Nederland tussen de 12 en 25 jaar bleek dat een op de negen van hen wel eens te weinig geld had om menstruatieproducten aan te schaffen.

Feministisch platform De Bovengrondse onderzocht onder leiding van Lorijn de Boer tegelijkertijd het probleem. Hieruit bleek dat het probleem voorkomt onder cliënten van de Voedselbank, dak- en thuislozen en ongedocumenteerden. Sommigen zijn uit geldgebrek aangewezen op alternatieven zoals wc-papier of lappen stof. Ook bleek dat mensen noodgedwongen bezuinigen op het kopen van voedsel (bijvoorbeeld groente of fruit) of andere boodschappen om toch menstruatieproducten te kunnen kopen. Daarnaast hadden mensen door geldgebrek niet genoeg producten in aantal en moesten ze het rantsoeneren. Dit heeft mogelijk irritaties en/of infecties tot gevolg, omdat producten te lang gedragen worden. Verder wees het onderzoek er op dat het niet kunnen kopen van de juiste menstruatieproducten, ook een vorm van menstruatiearmoede is. (Bijvoorbeeld vanwege gezondheidsredenen zijn duurdere producten nodig: sommigen krijgen irritaties van synthetische materialen en hebben eigenlijk duurdere katoenen varianten nodig; of hebben wegens zware menstruaties speciaal kraamverband nodig, maar kunnen dit niet betalen). Een van de belangrijkste conclusies van het onderzoek was dat het taboe op menstruatie een grote rol speelt bij het veroorzaken en in stand houden van menstruatiearmoede. Daarnaast is volgens het onderzoek kennisgebrek over menstruatie ook een probleem in Nederland, en verergert dit het probleem van menstruatiearmoede. Zo zoeken vrouwen hierdoor bijvoorbeeld niet tijdig een dokter bij klachten en lopen ze hier onnodig lang mee door. Verder gaat het onderzoek in op het tekort aan toegang tot sanitaire voorzieningen voor meisjes en vrouwen die menstrueren en wijst het erop dat dit met name voor daklozen een probleem is. Het rapport pleit dan ook voor betere educatie over menstruatie; gratis menstruatieproducten in de openbare ruimte en opvanghuizen (inclusief asielzoekerscentra); en voor aandacht voor menstruatie bij (armoede-)hulpverleningsorganisaties.

Naar aanleiding van de onderzoeken startten Plan International en De Bovengrondse samen een campagne (2019), waarmee het probleem in Nederland bekend werd bij het grote publiek en de politiek; en zo voor het eerst op de politieke agenda gezet. De Bovengrondse startte gelijktijdig een project om negenhonderd vrouwen in Amsterdam een jaar lang te helpen aan menstruatieproducten - het eerste grootschalige project op dit gebied in Nederland. Ten gevolge hiervan werden door het hele land soortgelijke initiatieven en inzamelingsacties gestart.

In Nederland pleitte naar aanleiding van het onderzoek onder andere Tweede Kamerlid Lilianne Ploumen van de Partij van de Arbeid (PvdA) in 2019 en 2020 voor het gratis verstrekken van menstruatieproducten aan iedereen. Als eerste stap wilde ze dat in bibliotheken, apotheken en scholen automaten met menstruatieproducten werden geplaatst. Het kabinet-Rutte III gaf bij monde van minister van Volksgezondheid Hugo de Jonge aan dat de regering zelf geen apart beleid tegen menstruatiearmoede wilde voeren en liet dat over aan de gemeenten.

In oktober 2022 heeft stichting Neighborhood Feminists in samenwerking met onderzoeksbureau Opinium het eerste kwantitatieve onderzoek naar menstruatiearmoede in Amsterdam uitgevoerd. De resultaten van dit onderzoek, gebaseerd op de gewogen antwoorden van 870 respondenten, hebben bevestigd dat menstruatiearmoede een significant en toenemend probleem is in Amsterdam. Het voorgaande jaar kon meer dan een kwart (27%) van de menstruerende meiden en vrouwen op enig moment niet voor menstruatieproducten betalen. 38% gaf aan dat ze met moeite voor deze producten konden betalen. 89% van zij die de vorige 12 maanden niet of nauwelijks voor menstruatieproducten konden betalen moesten op andere zaken besparen om toch aan deze producten te komen: 38% hiervan bespaarde op boodschappen, en 27% op huishoudelijke producten, bijvoorbeeld. Twee op de vijf (41%) van de respondenten kon zich de producten moeilijker veroorloven dan zes maanden eerder.

Mede hierdoor werd de omvang van menstruatiearmoede in Amsterdam duidelijk. In november 2022 dienden de Amsterdamse afdelingen van GroenLinks, Bij1, PvdA, D66, PvdD, Lijst Kabamba en DENK gezamenlijk een initiatiefvoorstel in waarin werd opgeroepen om menstruatieproducten vrij beschikbaar te maken voor wie ze nodig heeft, ongeacht gender-identiteit of juridische status. De indieners vroegen de wethouder om te onderzoeken hoe gratis menstruatieproducten verstrekt kunnen worden via publieke instellingen en met de stadspas, zonder ten koste te gaan van bestaande initiatieven voor armoedebestrijding . Ze riepen ook op om een voorlichtingscampagne vorm te geven om bewustwording rondom menstruatie te bevorderen en het stigma rondom menstruatie en menstruatiearmoede tegen te gaan. Een amendement is ingediend om op korte termijn 50.000 euro vrij te maken om gratis menstruatieproducten te verstrekken via een gemeentelijk proefproject. Dit amendement is met ruime meerderheid van stemmen aangenomen.

Het Armoedefonds stelt sinds 2021 gratis menstruatieproducten beschikbaar via menstruatieproducten-uitgiftepunten (MUP's). Begin 2022 waren er ruim vierhonderd MUP's in Nederland.

België

Uit onderzoek in 2019 van Caritas in Vlaanderen bleek dat 12% van de meiden en vrouwen tussen 12 en 25 jaar wel eens niet genoeg geld had om menstruatieproducten te kunnen kopen. De organisatie pleit voor automaten met gratis maandverband in secundaire scholen. Vlaams minister van Welzijn Wouter Beke ging niet in op de oproep, maar op 29 december 2020 maakte federaal minister van armoedebestrijding Karine Lalieux bekend alvast 200.000 euro uit te trekken voor het tegengaan van menstruatiearmoede.

Schotland

In augustus 2018 stelde de Schotse regering geld beschikbaar voor het verstrekken van gratis menstruatieproducten aan alle scholieren en studenten. Uit Schots onderzoek bleek een op de vier menstruerende scholieren en studenten wel eens problemen te hebben om menstruatieproducten te bekostigen. Een op de vijf gaf aan echt menstruatiearmoede ervaren te hebben. Het Schotse raadsgebied North Ayrshire bepaalde in 2019 dat in alle openbare gebouwen gratis tampons en maandverband beschikbaar moeten zijn. Op 24 november 2020 stemde het Schotse parlement unaniem in met een wet om tampons en maandverband gratis te maken voor iedereen die ze nodig heeft. De wet ging in op 12 januari 2021. Schotland werd daarmee het eerste land dat die stap zette.

Engeland

Met ingang van schooljaar 2019/2020 werden alle Engelse middelbare scholen verplicht te zorgen voor gratis maandverband en tampons. De Britse National Health Service (NHS), de Nationale Gezondheidsraad, stelde het vanaf de zomer van 2019 verplicht om in alle Britse ziekenhuizen die onder de verantwoordelijkheid van de NHS vielen gratis menstruatieproducten te verstrekken aan alle patiënten die daarom vragen.

Suriname

In Suriname gaan vrouwen soms niet werken omdat ze zich geen tampons of maandverband kunnen veroorloven. Door het taboe dat op menstruatie rust, is de omvang van menstruatiearmoede niet goed vast te stellen. De organisatie Single Mother Project Suriname, die afhankelijk is van donaties, probeert de nood te lenigen door de gratis verstrekking van rond de vijfduizend menstruatieproducten per maand (stand 2021).

Australië

In de Australische staat Victoria is het sinds eind 2019 verplicht op alle openbare scholen gratis tampons en maandverband uit te delen.

Sri Lanka

In een onderzoek uit 2015 gaf in Sri Lanka meer dan vijftig procent van de menstruerende adolescenten aan niet naar school te mogen of te willen wanneer ze ongesteld zijn. Daarnaast bleek slechts 30% van de ondervraagden de beschikking over menstruatieproducten te hebben. In 2021 maakte de Sri Lankaanse regering bekend gratis lokaal geproduceerd maandverband ter beschikking te stellen aan zo'n 800.000 schoolmeisjes.

Kenia

In Kenia werd in 2017 een wet aangenomen die scholen verplicht gratis maandverband te verzorgen op middelbare scholen. Deze wet heeft er echter niet toe geleid dat dit beleid ook op alle scholen gevolgd wordt, waardoor in de praktijk weinig gratis maandverband beschikbaar is.

Zie ook

• Menstruatietaboe
• Tampontaks
• Chhaupadi
• 28 mei: Internationale Dag van de vrouwelijke hygiëne

Externe link

• Kerina Tull (2019), Period Poverty Impact on the Economic Empowerment of Women, K4D.
• Samen tegen menstruatiearmoede (Vlaamse informatiesite)