Johanna van Castilië

Voor de Portugese naam- en tijdgenote, zie Johanna van Castilië (Portugal)

Johanna I 'de Waanzinnige'
1479 - 1555
Koningin van Castilië en Léon
Periode	1504 - 1555 (in naam) 1504 - 1506 (regent: Filips de Schone) 1506 - 1516 (regent: Ferdinand II van Aragon) 1516 - 1555 (regent: Karel V)
Voorganger	Isabella I
Opvolger	Karel I
Hertogin-gemalin van Luxemburg Hertogin-gemalin van Brabant Gravin van Vlaanderen
Periode	1496 - 1506
Voorganger	Maximiliaan I van Oostenrijk
Opvolger	Isabella van Portugal
Vader	Ferdinand II van Aragon
Moeder	Isabella I van Castilië

Johanna van Castilië (Toledo, 6 november 1479 — Tordesillas, 12 april 1555), bijgenaamd de Waanzinnige (Spaans: Juana la Loca), was de eerste koningin die heerste over zowel het koninkrijk Castilië (1504-1555) als het koninkrijk Aragón (1516-1555), een unie die zou uitgroeien tot hedendaags Spanje. Naast de Spaanse koninkrijken regeerde ze over de koninkrijken Sardinië, Sicilië en Napels in Italië, een uitgestrekt koloniaal rijk in Amerika en de Filipijnen, alsook over de welvarende Bourgondische Nederlanden, waardoor er Spaanse interesse begon te komen voor de Nederlanden. Zij was de laatste monarch van het Huis Trastámara. Door haar huwelijk met Filips de Schone begon de heerschappij van het Huis Habsburg in Spanje. Zij was echter gedurende haar lange heerschappij onder het regentschap van haar vader, man, inquisiteur of zoon. Ze werd voor lange tijd opgesloten in een convent vanwege een psychische aandoening.

Biografie

Johanna huwde op 20 oktober 1496 met Filips de Schone in de Sint-Gummaruskerk in Lier. Na de dood van een aantal familieleden, haar enige broer Johan, haar oudste zus koningin Isabella van Portugal en dier zoon Miguel da Paz, werd zij in 1502 door de Cortes erkend als troonopvolgster van de Spaanse koninkrijken Castilië en Aragón.

Huwelijk van Johanna van Castilië en Filips de Schone in 1496

Haar huwelijk vond plaats in 1496 in Lier. Daarbij werd de basis gelegd voor een meer dan tweehonderd jaar durende verbintenis tussen de Nederlanden en Spanje. Het huwelijk was een gebeurtenis op zich. De vloot van 130 schepen vertrok uit Laredo op 30 juli 1496 met bestemming Zeeland. Het was nog nooit gebeurd dat vanuit Spanje een bruid werd uitgestuurd die werd vergezeld door 20.000 personen, onder anderen kamerheren, hofdames, pages, kamervrouwen, lijfknechten, thesauriers, grootmeesteressen en bedienend personeel. Niemand hoefde onderweg honger te lijden. Aan boord waren 85.000 pond gerookt vlees meegenomen, 50.000 haringen, 1000 kippen, 6000 eieren en 400 vaten wijn. Tijdens de twee maanden durende reis gingen er een paar schepen verloren tijdens stormweer. In Antwerpen wachtte Johanna een grandioze ontvangst en een officiële plechtigheid. Op 19 oktober nam zij haar intrek in Lier. De volgende dag arriveerde Filips, die de dagen ervoor met zijn vader in Tirol op jacht was geweest.

Amper hadden de toekomstige echtelingen één blik uitgewisseld, of de vonk sloeg over. Tegen elke hofetiquette in liep het koppel zwijgend - ze spraken immers elkaars taal niet - de deur uit en lieten de verstijfde hovelingen achter voor wat ze waren. Ze gingen samen op zoek naar een priester. Toen ze die vonden, beval Johanna hem om hen ter plekke in de echt te verbinden, zomaar midden op een Lierse straat. Zonder op hun gevolg te letten begaven de jongelui zich op een drafje naar de voor hen voorziene woning en draaiden de deur achter zich dicht. De volgende dag kwamen zij buiten en werden zij tijdens een luisterrijke plechtigheid voor een tweede keer in de echt verbonden. Het huwelijk werd gevolgd door een hofbal, volksfeesten en een gigantisch banket. Er werd 1200 liter wijn geconsumeerd. De toeschouwers drongen zo intens opeen dat op zeker ogenblik een brug over de Nete instortte door overbelasting, met als gevolg tal van doden en gewonden.

Koningin van Castilië

Na haar moeders dood in november 1504 werd ze koningin van Castilië, maar bleek ongeschikt om te regeren. Deze taak werd waargenomen door haar vader Ferdinand en daarna voor korte tijd door haar man Filips.

De Waanzinnige

Johanna met de lijkkist van haar man

Reeds tijdens haar verblijf in de Nederlanden, toen zij haar echtgenoot Filips achterna gereisd was, vertoonde Johanna, in de ogen van haar tijdgenoten, tekenen van opvallend gedrag. In plaats van de frekwente ontrouw van haar man discreet te negeren, toonde ze openlijk haar jaloezie en ondernam ze hulpeloze pogingen om vrouwen van hem weg te houden. Toen Filips in september 1506 stierf raakte zij verder verward. Zijn lijk werd gebalsemd en in een loden kist gelegd die Johanna in haar slaapkamer liet plaatsen. Elke ochtend liet ze de kist openen in de hoop dat Filips tot leven zou zijn gekomen. Ook als zij op reis ging nam ze het lijk van haar echtgenoot met zich mee. Haar vader, Ferdinand, wist haar ervan te overtuigen dat Filips moest worden begraven. Uiteindelijk werd Johanna krankzinnig verklaard en opgesloten in het Santa Clara klooster te Tordesillas, waar zij ook verbleef tijdens het bewind van haar zoon Karel V (in Spanje Karel I). Haar reactie op het overlijden van Miguel da Paz, het kind van haar oudere zus Isabella van Asturië, versterkte de vermoedens over haar geestesziekte.

Hoe ernstig haar “waanzin” werkelijk is geweest valt niet meer vast te stellen. Gezegd moet worden dat de ambitieuze mannen in haar omgeving, haar vader, haar man en later haar zoon, belang hadden bij deze verklaring. Het maakte voor hen de weg vrij naar de Spaanse troon, die haar als opvolgster van haar moeder Isabella toekwam. Tijdens de Opstand van de comunidades in Castilië in 1520 werd zij even door de steden als koningin erkend, maar toen de opstand nog hetzelfde jaar werd onderdrukt, werd zij voorgoed in het Santa Clara klooster opgesloten. Zij leefde in afzondering tot haar dood in 1555. Officieel is ze steeds koningin van Castilië gebleven.

Het praalgraf en de lijkkisten van Johanna en haar man bevinden zich in de Koninklijke Kapel naast de Kathedraal van Granada.

Beeld van Johanna in Tordesillas

Nageslacht

Johanna en Filips de Schone hadden zes kinderen:

Wapen van Johanna van Castilië

• Eleonora (15 november 1498 - 25 februari 1558), koningin van Portugal (door haar huwelijk met Emanuel I) en Frankrijk (door haar tweede huwelijk met Frans I van Frankrijk)
• Karel V (24 februari 1500 - 21 september 1558), keizer van het Heilige Roomse Rijk en koning van Spanje, trouwde met Isabella van Portugal
• Isabella (18 juli 1501 - 19 januari 1526), koningin van Denemarken door haar huwelijk met Christiaan II
• Ferdinand I (10 maart 1503 - 25 juli 1564), keizer van het Heilige Roomse Rijk, trouwde met Anna van Bohemen
• Maria (18 september 1505 - 18 oktober 1558), koningin van Hongarije door haar huwelijk met Lodewijk II, vanaf 1530 landvoogdes der Nederlanden
• Catharina (14 januari 1507 - 12 februari 1578) koningin van Portugal door haar huwelijk met Johan III

Johanna de Waanzinnige moet niet verward worden met Johanna van Castilië (1462-1530), in Spanje gekend als Juana la Beltraneja, een prinses van Castilië die door haar huwelijk met Alfons V van Portugal (1432-1481) koningin van Portugal was van 1475 tot 1481.

Trivia

Het tragische leven van Johanna werd beschreven door de bekende hispanist Johan Brouwer in Johanna de Waanzinnige (Meulenhoff, Amsterdam 1940). In 2001 was dit het onderwerp van de film Juana la Loca van de Spaanse regisseur Vicente Aranda. Voor haar rol van Johanna ontving Pilar López de Ayala een Goya Award. De zanger en dichter Joaquín Sabina bezong het leven van Johanna in zijn lied Juana la Loca (op het album Ruleta rusa uit 1984).

Voorouders

Literatuur

• Louis-Prosper Gachard, "Jeanne la Folle", in: id., Études et notices historiques concernant l'histoire des Pays-Bas, vol. II, 1890, p. 213-334
• Johan Brouwer, Johanna de Waanzinnige. Een tragisch leven in een bewogen tijd, 1940
• Bethany Aram, Juana the Mad. Sovereignty & dynasty in Renaissance Europe, 2005, ISBN 9780801880728
• Julia Fox, Sister Queens. The Noble, Tragic Lives of Katherine of Aragon and Juana, Queen of Castile, 2011, ISBN 9780345516046
• Edward De Maesschalck, Moed en Tegenspoed: Edelvrouwen in de Bourgondische tijd, 2022.

Historische fictie

• Jan V.L. Brans, De gevangene van Tordesillas, 1962

Externe link

• Portret in Digitaal Vrouwenlexicon

Zie de categorie Joanna of Castile van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.