Hematopoëse (uit het Grieks, bloed-maken) is een anabool proces, waarbij uit een multipotente, hematopoëtische stamcel in het rode beenmerg, bloedcellen en bloedplaatjes gevormd worden.
De vorming, vanuit een hematopoëtische stamcel, van rode bloedcellen, bloedplaatjes, en vijf hoofdsoorten witte bloedcellen, is een vorm van celdifferentiatie. Bloedcellen en bloedplaatjes hebben een beperkte levensduur en moeten voortdurend vervangen worden door nieuwe cellen. De stamcellen in het rode beenmerg zorgen hiervoor.
Differentiëring naar celtype
1. hematopoëtische stamcel (zelfvernieuwend), 2. myeloïde progenitorcel, 3. lymfoïde progenitorcel, 4. granulocyt/monocytprogenitorcel, 5. eosinofiele progenitorcel, 6. basofiele progenitorcel, 7. megakaryocyt, 8. erytroïde progenitorcel, 9. t-cel-progenitor, 10. b-cel-progenitor, 11. dendritische cel, 12. monocyt, 13. neutrofiel, 14. eosinofiel, 15. basofiel, 16. trombocyt (bloedplaatjes), 17. erytrocyt, 18. macrofaag, 19. naturalkillercel, 20. T-helper-cel, 21. cytotoxische T-cel, 22. B-cel, 23. dendritische cel
Het ontwikkelingsproces van een stamcel in het beenmerg verloopt als volgt: onder invloed van groeifactoren gaat de cel zich delen. Na de celdeling zal één stamcel overblijven (deze zal zich na een tijd opnieuw delen), terwijl de andere cel zich zal ontwikkelen tot de voorloper van een bloedcel, of van een bloedplaatje.
De verdere uitrijping van deze voorloper heet, afhankelijk van het resultaat:
- Leukopoëse, de vorming van leukocyten of witte bloedcellen;
- Erytropoëse, de vorming van erytrocyten of rode bloedcellen;
- Trombopoëse, de vorming van trombocyten of bloedplaatjes.
Naarmate het ontwikkelingsproces verder is gevorderd is het eindresultaat sterker vastgelegd, en zijn de differentiatiemogelijkheden beperkter. In het laboratorium kunnen wetenschappers gedifferentieerde bloedcellen soms terug laten keren naar een vorige, minder gedifferentieerde fase.
Ziekten
Bij de ziekte leukemie is de hematopoëse ernstig verstoord. Bij acute leukemie worden er te veel onrijpe witte bloedcellen gevormd en de vorming van rijpe witte en rode bloedcellen en van bloedplaatjes komt hierdoor in de verdrukking, waardoor er te weinig nieuwe bloedcellen komen om de oude te vervangen.
In zeldzame gevallen kan, door verschillende oorzaken, er een onvermogen ontstaan van de beenmergcellen om uit te rijpen, waardoor het lichaam steeds minder bloedcellen, of steeds minder bloedcellen van een bepaalde soort aanmaakt. Dit is het myelodysplastisch syndroom.
Ook kan de aanmaak van bloedcellen tijdelijk (ernstig) verminderen, bijvoorbeeld door een gebrek aan bouwstoffen of vitamines, als bijwerking van bepaalde medicijnen of omdat stamcellen door het immuunsysteem worden aangevallen en vernietigd (Aplastische Anemie, beenmergfalen).