Een conflict is een situatie waarin twee of meer partijen methodes hanteren, doelstellingen nastreven of waarden aanhangen die, daadwerkelijk of in de perceptie van de partijen, onverenigbaar zijn en daardoor in botsing komen.
Het is een onopgeloste tegenstrijdigheid. Conflicten kunnen optreden tussen mensen (zich soms uitend in een ruzie), organisaties (denk aan een handelsoorlog) en landen (in vergaande mate in een oorlog).
Een conflict kan gaan om de inhoud van de kwestie of om de relatie tussen de betrokkenen. Elk van de partijen voelt zich betrokken bij de oplossing van het conflict en zal in min of meerdere mate verantwoordelijkheid voelen voor de relatie met de andere partij(en).
Conflictdynamiek
Conflicten kennen een dynamiek die grafisch kan worden weergegeven door een driehoek. Op de hoeken bevinden zich de kernbegrippen: contradictie, gedrag en houding. Samen kunnen deze leiden tot conflict. Dit model is de 'conflict triangle' van Johan Galtung. De complexiteit van een conflict ligt besloten in het feit dat de drie kernbegrippen elkaar beïnvloeden. De houding van een partij kan het gedrag van de andere partij beïnvloeden, maar dat gedrag kan ook weer de contradictie beïnvloeden (de inzet kan bijvoorbeeld hoger worden omdat gezichtsverlies moet worden vermeden). Conflict en strijd (of oorlog) zijn geen synoniemen. Oorlog is een vorm van gedrag en vloeit voort uit of wordt beïnvloed door de houding of het gedrag van de andere partij naar aanleiding van een contradictie.
Conflictfasen
Conflicten kennen verschillende fasen. Men verdeelt ze soms in zes, soms in drie, soms in negen fasen. Men kan in ieder geval de volgende stadia onderscheiden.
Het debat. Het conflict sluimert en komt tot wasdom. Partijen treden in debat en ze krijgen wisselende groepen mede- en tegenstanders. Na verloop van tijd probeert men in een debat te "scoren" en beginnen de kampen zich heel langzaam af te tekenen. Men gaat elkaar voor voldongen feiten stellen. Men is nog gericht op het samen oplossen van het conflict (win-win).
De dreiging. Vaste kampen tekenen zich af. De partijen komen tot de conclusie dat met de ander "niet te praten valt". "Aha-erlebnissen" ontstaan: gebeurtenissen uit het verleden worden in het eigen kamp of voor zichzelf aangehaald om te "bewijzen" dat de andere partij fout zit. Men zet elkaar voor schut. Als dit gebeurt, is meestal de tijd van praten voorbij en is geen normale relatie meer mogelijk. Woekert het conflict verder, dan ziet men in de laatste fasen het ontstaan van dreigingspatronen. De tegenpartij wordt gedemoniseerd. Nu is men gericht op het winnen van het conflict (win-lose).
De oorlog. Dreigementen worden uitgevoerd om de geloofwaardigheid niet te verliezen. Men begint elkaar aan te vallen. Eerst vinden oppervlakkige beperkte aanvallen plaats, ten slotte gaat men volledig in de aanval. In het laatste stadium is men bereid tot zelfvernietiging, als men de tegenpartij maar kan vernietigen of schade toebrengen. Tussen personen moet men hier denken aan strafbare feiten als moord en mishandeling. Tussen organisaties betekent dit vaak rechtszaken en wederzijdse beslagen. Tussen landen betekent dit oorlog, eerst beperkt, ten slotte uitlopend in het gebruik van alle wapens in het arsenaal (inclusief kernwapens). Men bevindt zich in een dergelijk stadium in een totale oorlog. De nadruk ligt nu op de tegenpartij vernietigen of beschadigen, desnoods ten koste van het eigen belang (lose-lose).
Conflictbeheersing
Bij een conflict is het belangrijk dat het conflict zo snel mogelijk beheersbaar gemaakt wordt. Er kan door een van de partijen de gang naar de rechter gemaakt worden, maar een andere en vaak veel betere oplossing is tot een vergelijk te komen, bijvoorbeeld door bemiddeling.
Bij conflictbeheersing wordt onderscheid gemaakt tussen twee typen onderhandelen: primitief onderhandelen en synergetisch onderhandelen.
- Bij primitief onderhandelen wordt uitgegaan van uitoefenen van macht en het manipuleren van mensen. Er zal hier dan ook altijd een slechte relatie uit voorkomen.
- Bij synergetisch onderhandelen wordt gezocht naar creatieve en bevredigende oplossingen voor alle partijen, waarbij tevens een meerwaarde tot stand wordt gebracht.
Strategieën
In de omgang met conflicten worden doorgaans drie gedragsstrategieën onderscheiden: conflictschuw, conflictgericht, en oplossingsgericht gedrag. Welk gedrag iemand vertoont is deels afhankelijk van het karakter, dat erfelijk bepaald is, en deels afhankelijk van het milieu (cultuur, opvoeding en leergedrag).
- Conflictgericht gedrag
De volgende karaktereigenschappen dragen aan conflictgericht gedrag:
- Altijd gelijk willen hebben.
- Ongelijk niet willen toegeven.
- Geen imperfectie kunnen velen.
- Oplossingsgericht gedrag
De volgende karaktereigenschappen dragen aan oplossingsgericht gedrag:
- De zaak van verschillende kanten willen bezien.
- Het conflict kunnen relativeren.
- Zichzelf als persoon los van de inhoudelijke kant van het conflict kunnen zien.
- Conflictschuw gedrag
De volgende karaktereigenschappen dragen aan conflictschuw gedrag:
- Niet kunnen omgaan met de onaangename gevoelens die een conflict oproept.
- In de eerste plaats aardig gevonden willen worden.
Andere 'conflicten'
Ook op systemen waar veel gebruikers komen, zoals fora, bulletinboards en Wikipedia, komen conflicten voor. Naast de "strijdende" partijen kennen zulke conflicten vaak een derde partij die op slinkse wijze dergelijke conflicten gebruikt of aanjaagt, een zogenaamde intrigant of troll. De motivatie en methoden van intriganten en trollen lopen uiteen, maar in vrijwel alle gevallen zal de intrigant ervoor zorgen zelf niet rechtstreeks bij een conflict betrokken te raken. Menig internetforum is aan intriganten en trollerij ten onder gegaan, een bekend voorbeeld uit Nederland is de discussielijst van DB.NL.
Theatraal conflict
In de theaterwereld wordt de term conflict gebruikt om een strijd tussen de drijfveren van twee of meer personages ("horizontaal conflict") dan wel een strijd tussen twee of meer drijfveren binnen één personage ("innerlijk conflict" of "verticaal conflict") aan te duiden. Zie Conflict (dramaturgie).