|
Anabasis De Tocht van de Tienduizend | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
|
Titelpagina Engelse editie uit 1866
| ||||
| Originele titel | Ἀνάβασις | |||
| Land van oorsprong | Oude Griekenland | |||
| Originele taal | Oudgrieks | |||
| Genre | reisverslag, historisch | |||
| Onderwerp | tocht door het Perzische Rijk | |||
| Aantal delen in reeks | 7 | |||
| Creatieteam | ||||
| Auteur(s) | Xenophon | |||
| Publicatie | ||||
| Eerste publicatie | ca. 370 v.Chr. | |||
| Laatste publicatie | ca. 398 v.Chr. | |||
| ||||
De Anabasis, Oudgrieks: Ἀνάβασις, is het verslag van zeven boeken, dat Xenophon rond 370 v.Chr. schreef over zijn tocht van 401 tot 399 v.Chr. door Perzië. Hij ging mee op een expeditie die door de Perzische koning Cyrus was ondernomen om zijn broer Artaxerxes van de troon te stoten. Anabasis betekent letterlijk 'de tocht naar het binnenland', maar het wordt ook weleens de Tocht van de Tienduizend genoemd, omdat het ging over tienduizend Griekse huursoldaten die Cyrus hielpen de macht te grijpen.
Cyrus' leger versloeg in de Slag bij Cunaxa, in Mesopotamië in de buurt van Babylon, weliswaar het leger van zijn broer, maar hijzelf sneuvelde. Daardoor zaten zijn Griekse huurlingen, die op hun vleugel hadden overwonnen - in een lastig parket ten opzichte van Artaxerxes. De Griekse officieren, waaronder bevelvoerder Klearchos en Xenophons vriend Proxenos, werden tijdens onderhandelingen met de satraap Tissaphernes verraden, gevangengenomen en geëxecuteerd. Het leger bleef verdwaald achter, honderden kilometers van huis, maar Xenophon slaagde erin hen te motiveren op eigen kracht door te gaan en de oorlogsbuit veilig te stellen. Hij vergeleek de liefde voor de vrijheid met de Perzische proskynesis, Aan geen menselijk wezen betuigen jullie eer als meester, maar alleen aan de goden, om de mogelijkheid om binnen de Perzische cultuur te integreren minder aantrekkelijk te maken. Hij slaagde daarin en werd als een van aanvoerders gekozen om de Grieken thuis te brengen. Desalniettemin sneuvelden veel van zijn manschappen onderweg in gevechten met wilde bergstammen of overleden in de sneeuw.
Geschiedenis
Hoewel Xenophon een uitgebreid verslag geeft over de reis, en beschrijvingen over volkeren, landen, zeden en gewoontes, en het treffen van de legers, dient men zich te realiseren dat Cyrus de broodheer van Xenophon was. Daardoor zal deze de gebeurtenissen meer gekleurd weergegeven hebben dan bijvoorbeeld Plutarchus, die een zeer objectief verslag schreef, hoewel een hele tijd na dato. Een ander subjectief element is dat Xenophon steeds de militaire zwakte van de Aziatische volkeren beklemtoont, iets dat wel gezien is als een propaganda voor een panhelleense aanval tegen Perzië. Alexander de Grote had toen hij het Perzische Rijk veroverde een exemplaar van de Anabasis bij zich.
Generaties scholieren maakten via het zuivere Attisch van de Anabasis voor het eerst kennis met de Oudgriekse literatuur.
De Zuid-Afrikaanse historicus Dan Sleigh heeft op basis van deze Anabasis het boek Afstande geschreven, in het Afrikaans. Dit werd in het Nederlands vertaald als De Lange Tocht.
Indeling
Het hele verslag bestaat volgens de traditionele indeling uit zeven boeken. Daarbinnen wordt de eigenlijke Anabasis opgevolgd door de Katabasis, dat 'de tocht uit het binnenland' betekent. Een zeer beroemde scène is het moment dat de Grieken, wanneer ze over de laatste bergrug komen en de Zwarte Zee zien, huilend van geluk Thálassa! Thálassa! roepen. De boeken V-VII worden ook soms de Parabasis, 'vervolg', genoemd, omdat hier het leger zich heeft opgesplitst. Het eindigt met de aankomst van Xenophon in Pergamon, waar zijn troepen zich in dienst stellen van Thibron om de Perzen te bevechten.
- Boek 1: huren van het leger door Cyrus, opmars tegen Artaxerxes en Slag bij Cunaxa
- Boek 2: ontdekking van de dood van Cyrus, onderhandelingen en bestand met Artaxerxes, moord op de Griekse aanvoerders.
- Boek 3: verkiezing van nieuwe aanvoerders, waaronder Xenophon, en begin van de terugtocht
- Boek 4: tocht over land, winterse oversteek van de Armeense bergen, aankomst bij Trebizonde aan de Zwarte Zee
- Boek 5: plundertocht langs de zee op zoek naar schepen
- Boek 6: verkiezing van Cheirisophos tot enig aanvoerder, na weigering van Xenophon, inscheping naar Heraclea, nieuwe plundertocht op land, inscheping te Chrysopolis.
- Boek 7: huren door Seuthes II om zijn Thracische koninkrijk te heroveren, aankomst te Salmydessos, leger door Xenophon geleid naar Klein-Azië, huren van het leger door Thibron in Pergamon
De zee, de zee! - Thálassa! Thálassa!
Als de Griekse troepen opeens, na maanden in het binnenland, de een na de ander de Zwarte Zee in de verte in de gaten krijgen, gaat er een geschreeuw op.
[24] ἐδόκει δὴ μεῖζόν τι εἶναι τῷ Ξενοφῶντι, καὶ ἀναβὰς ἐφ᾽ ἵππον καὶ Λύκιον καὶ τοὺς ἱππέας ἀναλαβὼν παρεβοήθει: καὶ τάχα δὴ ἀκούουσι βοώντων τῶν στρατιωτῶν θάλαττα θάλαττα καὶ παρεγγυώντων. ἔνθα δὴ ἔθεον πάντες καὶ οἱ ὀπισθοφύλακες, καὶ τὰ ὑποζύγια ἠλαύνετο καὶ οἱ ἵπποι.
[25] ἐπεὶ δὲ ἀφίκοντο πάντες ἐπὶ τὸ ἄκρον, ἐνταῦθα δὴ περιέβαλλον ἀλλήλους καὶ στρατηγοὺς καὶ λοχαγοὺς δακρύοντες. καὶ ἐξαπίνης ὅτου δὴ παρεγγυήσαντος οἱ στρατιῶται φέρουσι λίθους καὶ ποιοῦσι κολωνὸν μέγαν.
— Xenophon, Anabasis, 4, 7, 24-25.
vertaald:
[24] Xenophon begreep dat er dus iets bijzonders aan de hand was, besteeg een paard, nam Lukios en de ruiterij mee en reed naar voren om hulp te bieden. Meteen hoorden ze soldaten "De zee! De zee!" roepen en van elkaar overnemen. De troepen van de achterhoede braken los en lastdieren en paarden stormden vooruit.
[25] Toen men de top had bereikt, viel iedereen elkaar om de hals met tranen in de ogen, ook de generaals en kapiteins. Opeens gingen soldaten op bevel van iemand stenen aanvoeren en een grote steenhoop bouwen.
Overlevering
De oudste handschriften van de Anabasis gaan terug tot de 12e-15e eeuw. Traditioneel werd een onderscheid gemaakt tussen betere en mindere manuscripten, maar deze classificatie is zelf niet altijd betrouwbaar gebleken.
Codices meliores
- Handschrift C: Parisinus 1640, 1320
- Handschrift B: Parisinus 1641, 15e eeuw
- Handschrift A: Vaticanus 987, onzekere datering
- Handschrift E: Etonensis, 15e eeuw
Codices deletiores
- Handschrift F: Vaticanus 1335, 12e eeuw
- Handschrift M: Venetus martianus, 12e-13e eeuw, dat op zijn beurt bevat:
- Handschrift D: Bodleianus, 14e-15e eeuw
- Handschrift V: Vindobondensis 95, 15e eeuw
Nederlandse vertalingen
- 1893, 1929 3e druk - Anabasis of tocht van Cyrus. Uit het Grieksch - vertaald door HC Muller
- 2006 - Anabasis. De tocht van de tienduizend - vertaald door G Koolschijn en N Matsier. ISBN 9789025361006, herziene versie van hun vertaling uit 1971
- 1988 - Tocht van de tienduizend - vertaald door M Moonen. ISBN 9789026942709
Literatuur
- (en) JWI Lee. A Greek Army on the March. Soldiers and Survival in Xenophon’s Anabasis, 2007. ISBN 9780521870689
- (en) R Waterfield. Xenophon’s Retreat. Greece, Persia, and the End of the Golden Age, 2006. ISBN 9780571223831
- (en) R Lane Fox redactie. The Long March. Xenophon and the Ten Thousand, 2004. ISBN 9780300104035
- (de) O Lendle. Kommentar zu Xenophons Anabasis (Bücher 1–7), 1995. ISBN 9783534128136
| Bronnen, noten en/of referenties |
