Een scalpel of lancet is een medisch hulpmiddel. Het is een zeer scherp mes, meestal voor gebruik in de chirurgie, dat zeer nauwkeurig elk soort weefsel kan doorklieven. In België wordt een scalpel soms ook een bistouri genoemd. Een scalpelmesje snijdt aan één kant, een lancet snijdt dubbelzijdig.
Een scalpel bestaat uit twee onderdelen: een houder en een scalpelmesje. Het mesje kan verschillende vormen hebben. Voor een chirurg is het mesje al na een paar sneden te bot geworden. Het mesje moet dan worden vervangen.
Scalpels of radeermesjes worden soms ook gebruikt door andere mensen die een zeer scherp, zeer nauwkeurig mes nodig hebben. Toen er bijvoorbeeld op tekenkamers nog op calques werd getekend met Oost-Indische inkt, werden deze mesjes gebruikt om wijzigingen aan te brengen door er de inkt mee van de calque te schrapen.
Tegenwoordig worden de losse scalpelmesjes vrijwel uitsluitend gemaakt voor eenmalig gebruik. Ze worden per stuk steriel verpakt en zijn direct klaar voor gebruik.
Er zijn veel verschillende modellen die door een typenummer worden aangeduid. De mesjes met de nummers 10 tot en met 19 passen op een handvat (scalpelheft) met typeaanduiding 3 terwijl de grotere mesjes (vanaf model 20) uitsluitend passen op heften type 4.
Diverse fabrikanten leveren ook kant-en-klare scalpels, bestaande uit een plastic heft met daarop gemonteerd een mesje van een bepaald model. Deze scalpels worden steriel geleverd, zodat ze direct voor gebruik gereed zijn. Na gebruik worden heft en mesje vernietigd.
Verouderd
Een niet meer gebruikelijke benaming voor bovengenoemd mes is vlijm. Deze benaming is terug te vinden in een woord als vlijmscherp.
| Bronnen, noten en/of referenties |