Met het begrip levenstestament wordt een strikt persoonlijk, herroepbaar document aangeduid waarin iemand vastlegt wat de wensen zijn voor de situatie dat degene bij leven niet meer in staat is bepaalde of alle (rechts-)handelingen te verrichten of bepaalde of alle beslissingen te nemen, zowel privé als zakelijk. Het is geen wettelijk gedefinieerd document en er zijn geen juridische regels. In een levenstestament kunnen machtigingen en volmachten worden opgenomen zodat anderen namens betrokkene kunnen handelen en beslissen op het financiële vlak, omtrent medische behandeling en in alledaagse zaken. Ook kunnen persoonlijke richtlijnen worden gegeven voor de manier waarop volmachten mogen worden gebruikt, een eigen bedrijf moet worden geleid, de administratie moet worden gedaan, mantel- of thuiszorg wordt verleend, social-media profielen moeten worden beheerd, de familie met elkaar omgaat bij meningsverschillen etc. Ten slotte kan het toezicht over de gevolmachtigden worden geregeld. Wensen en aanwijzingen voor familie en vrienden kunnen ook worden vastgelegd in een afzonderlijk familiestatuut.
Nederlandse levenstestamenten en zorgvolmachten gelden niet automatisch in andere landen en omgekeerd. Landen die het Haagse Meerderjarigenbeschermingsverdrag 2000 hebben geratificeerd, waaronder België, Frankrijk, Duitsland, Portugal en Zwitserland, erkennen zulke documenten over en weer wel.
In Belgie wordt het begrip levenstestament ook gebruikt, men spreekt officieel over 'buitengerechtelijke bescherming meerderjarigen'. Wensen kunnen worden vastgelegd in een wilsverklaring en een volmacht.
Nederland
De bepalingen in een levenstestament gelden bij leven en treden in werking als een situatie zich voordoet die in het document is omschreven. Anders dan bij een testament gelden voor het maken van een levenstestament geen bijzondere regels, in het document mag alles worden vastgehouden wat iemand meent dat goed en nodig is om vooraf te regelen. Er kunnen wensen, richtlijnen, geboden en verboden worden opgenomen. De wettelijke regels voor volmacht en vertegenwoordiging zijn van toepassing, of ook van opdracht en lastgeving.
Een levenstestament kan zelf worden geschreven, een onderhandse akte. Banken eisen doorgaans een notariële volmacht om een ander te laten beschikken over een bankrekening en ook voor verkoop bij volmacht van een huis of aanpassen van een hypotheek is een notariële akte nodig. Het kan ook om andere redenen zinvol zijn het levenstestament door een notaris in een akte te laten vastleggen. Een notaris heeft de beroepsmatige verplichting erop toe te zien dat de opsteller wilsbekwaam is en dat de wil in vrijheid en onafhankelijk is bepaald. Derden die zouden kunnen beïnvloeden mogen niet assisteren bij het opstellen van bepalingen en mogen niet bij besprekingen aanwezig zijn. Een notaris heeft een beroepsgeheim dat ook in rechtszaken en na overlijden van de belanghebbende geldt. Wat aan een notaris wordt toevertrouwd blijft dus vertrouwelijk.
Nadeel van dienstverlening door een notaris kan zijn dat veel wordt gewerkt met standaard vragenlijsten en modellen die zijn opgesteld door rechtsgeleerden met weinig kennis van de praktijk in huishouden, hulpverlening, medische zorg en verpleging.
Een levenstestament dat goed is toegesneden op de omstandigheden en wensen van de belanghebbende en erop is gericht om levenskwaliteit en vermogen van belanghebbende in stand te houden, kan ertoe bijdragen dat financiële uitbuiting door familieleden, vrienden, (mantel-)zorgers of zakelijke dienstverleners wordt voorkomen. Jaarlijks worden daarvan naar schatting 30.000 ouderen het slachtoffer, merendeels vrouwen boven de 80 jaar. Ook kan worden voorkomen dat beschermingsbewind en/of mentorschap bij de kantonrechter aangevraagd moet worden. Bij wettelijke beschermingsmaatregelen verliest betrokkene de bevoegdheid te handelen in juridische zin, bij een eigenhandig opgestelde regeling blijft betrokkene zelf bevoegd te handelen.
De Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie heeft naar analogie van het Centraal Testamentenregister (CTR) het Centraal Levenstestamentenregister (CLTR) ingesteld.
Volmacht
Een levenstestament in zijn eenvoudigste vorm is een algemene volmacht volgens artikel 3:62 Burgerlijk Wetboek. Met de aantekening dat de volmacht 'zich uitstrekt tot daden van beschikking' kan niet alleen worden beheerd, maar kunnen ook vermogensrechtelijke handelingen (zakenrecht, fiscaal recht, familierecht, procesrecht, verbintenissenrecht) door de gemachtigde(n) worden uitgevoerd. Wanneer meerdere gevolmachtigden worden aangesteld, kunnen zij zelfstandig, gezamenlijk of in volgorde bevoegd zijn.
Met een medische volmacht kunnen belangen van volmachtgever als patiënt worden behartigd, zoals beslissingen over medische behandeling wanneer iemand in coma is geraakt of dement geworden is. In een wilsverklaring kunnen wensen ten aanzien van (niet) reanimatie, palliatieve sedatie of euthanasie worden vastgehouden. Ook kan het zinvol zijn wensen voor de uitvaart hier vast te leggen, of te verwijzen naar een persoonlijk memorandum, omdat een testament vaak pas na de uitvaart kan worden gelezen.
Opdracht of lastgeving
Een volmacht verplicht een persoon niet tot handelen, dat doet een overeenkomst van opdracht of lastgeving wel. Bij een volmacht hoeft alleen de volmachtgever te ondertekenen, voor een overeenkomst is nodig dat opdrachtgever en opdrachtnemer ondertekenen.
Behandelend arts
Als een levenstestament is opgesteld bij de notaris met wensen over medische behandeling, is belangrijk dat dit met de huisarts en eventueel andere zorgverleners wordt besproken. Wensen die een patiënt met de huisarts heeft besproken en in het medisch dossier zijn opgenomen hebben voorrang boven wensen in een levenstestament en gaan ook voor op eventuele afwijkende aanwijzingen en mededelingen van een vertegenwoordiger. Het is niet noodzakelijk dat bij verandering van de medische wensen een nieuwe akte bij de notaris moet worden opgesteld als daarover afspraken met de dokter zijn gemaakt.
Toezicht
Er bestaan geen wettelijke regels rondom een levenstestament en er is dus geen algemeen toezicht. Dat moet in de volmacht of het levenstestament worden geregeld. In plaats van een zo ruim mogelijk opgestelde volmacht voor één persoon kan het zinvol zijn de volmacht in te perken of meerdere volmachten aan meerdere personen te geven en iemand aan te stellen aan wie volmachthouders periodiek rekening en verantwoording moeten afleggen. Bij volmacht of levenstestament kan worden bepaald dat de volmacht alleen de bevoegdheid geeft tot handelingen die binnen het tot dan toe gebruikelijke patroon vallen en/of passen in de levensstijl van degene waarvoor de volmacht is afgegeven. Iemand met een volmacht mag deze in de regel niet gebruiken om zichzelf te bevoordelen, dat is verboden door de wettelijke regeling van ‘selbsteintritt’ (art 3:68 BW). De gevolmachtigde moet aantonen dat het de bedoeling en wens van de volmachtgever was dat de gevolmachtigde bepaalde bedragen voor zichzelf mocht opnemen.
Einde werking
De volmachten en opdrachten in een levenstestament eindigen in het algemeen bij overlijden, er kan echter worden vastgelegd dat deze na overlijden rechtskracht behouden gedurende een bepaalde periode, bijvoorbeeld totdat een bij testament benoemde executeur de werkzaamheden heeft opgenomen.
Zie ook
| Bronnen, noten en/of referenties |